COVID-19 pandemisi halen sürmekte iken siyasi iktidar tercihini yine ekonomiden yana kullanmıştır. Açık havada yer alan park ve yeşillik alanlara gitmenin yasak, kapalı ortam olan AVM’lere ise girmenin serbest olduğu bir süreçten geçmekteyiz. Kamu tarafından alınan önlemler hızlıca gevşetilerek “normalleşme” algısı yaratılmıştır.

Ankara İl Sağlık Müdürlüğü tarafından yayınlanan genelgeye göre; “Gölbaşı Devlet Hastanesi Yeni Binası ve Çubuk Devlet Hastanesi haricinde kalan Ankara perifer ilçelerindeki hastanelere 20.05.2020 tarihi itibari ile artık Covid-19 hastası yatışı yapılmayacaktır. Acil servislerinde yeni Covid-19 tanısı konan veya şüpheli hastalar için kriz koordinasyon merkezi ile bağlantıya geçilecek ve hastaların Ankara merkezindeki hastanelere transferi sağlanacaktır. Halen bu hastanelerde yatan Covid-19 vakalarından 27.05.2020 tarihine kadar taburcu edilebilecek olanların taburcuları hastaneler tarafından yapılacak, bu tarih itibari ile taburcu edilemeyen hastalar ise Ankara merkez hastanelerine çekilecektir” şeklinde bir açıklama ile hayata geçirilmesi; hastaların bulundukları merkezlerde tanı ve tedavisi mümkünken merkezi hastanelere yönlendirilmesi bulaş için ek risk yaratmaktadır. Bu hastaların bulundukları ilçe hastanesi acil servislerine başvurarak tanıları konulduktan sonra hızlı bir şekilde izole edilmeleri ve filyasyon ile bulaş kaynaklarını belirleyerek izole etmek varken; merkezi hastanelere taşınarak, daha fazla temas ve iş yükü oluşturulması çok daha risklidir. Bu  durum filyasyonun bir kenara bırakıldığının başlı başına bir göstergesidir ve salgının kontrolünü zorlaştıracaktır.

Pandemi  döneminde COVID-19 hastası dışındaki hastaların da sağlık hizmetine ulaşabilmesi ve nitelikli, risksiz bir sağlık hizmeti alması gerektiği bir gerçektir. Bunun için ise  öncelikle olası bir bulaşa karşı her tür tedbir ve koruyucu önlemin alınması gerekmektedir.

Ancak hiçbir önlem alınmaksızın poliklinik ve yatan hasta servislerinin yeniden açılmasının salgın için büyük bir risk oluşturacağı bir gerçektir. Daha pandemi süreci tüm sıcaklığı ile devam ederken  COVID dışı polikliniklerde günde 80-100 hastanın tek bir poliklinik odasından hizmet aldığı ve fiziksel mesafe kurallarının hiçe sayıldığı pek çok hekim arkadaşımız tarafından dile getirilmektedir.

Bu süreçte halkın sağlığının korunması için alınması gereken önlemler konusunda yetkilileri uyarıyor ve kamuoyunun dikkatine sunuyoruz;

1-Poliklinik hizmetleri doğru havalandırma sistemleri olan odalarda sürdürülmelidir. Pencere bulunmayan ve dış ortamla bağlantısı olmayan odalarda hizmet verilmemelidir.

2-Merkezi Hasta Randevu Sistemi ile her hastanın poliklinik hizmeti alacağı saat belirlenmeli, poliklinik girişlerinde ve bekleme salonlarındaki temas sayısı minimumda tutulmaya çalışılmalıdır.

3-Her muayene sonrasında mutlaka poliklinik odalarının havalanmasına izin verecek şekilde hasta kabulü yapılmalıdır.

4-Bekleme salonlarında ve poliklinik önlerinde 2 metrelik fiziksel mesafe kuralı gözetilmelidir.

5-Her hastaya, varsa refakatçisine de maske temin edilmeli, poliklinik girişlerinde ve hastane girişlerinde dezenfektan bulundurulmalıdır.

6-Her poliklinik odasında kapı kolu, muayene masası, steteskop, tansiyon aleti ve ultrasonografi probu gibi sık ve doğrudan temasın olduğu yüzeyler aralıklı olarak dezenfekte edilmelidir.

7-Tüm polikliniklere hastalar randevu ile başvurmalı kabul edilmelidir. Detaylı anamnez ve fizik muayeneye olanak sağlayacak, fiziksel teması en aza indirgeyecek ve uygun dezenfeksiyon işleminin gerçekleştirmesine imkan sağlayacak şekilde günlük hasta sayıları azaltılarak, randevular 30 dakika arayla verilmelidir.

8-Polikliniklere başvuran hastalara girişte ateş ölçümü yapılmalı; temas öyküsü, ateş, öksürük ve boğaz ağrısı gibi şikayetler olan hastalar mutlaka triajdan geçirilmelidir.

9-Poliklinikte çalışan sağlık çalışanına günlük mesai saati için en az 2 cerrahi maske, yeterli sayıda eldiven, siperlik ve dezenfektan temin edilmelidir.

10-Kronik hastalıkları bulunan hastalar önceden belirlenerek; kendileri randevu  alamadıkları durumda, merkezi bir sistemle bu hastalara belli aralıklarla randevu oluşturulmalıdır. Böylece basamaklandırılmış şekilde hizmet veremeyen sağlık kuruluşlarına gereksiz başvuruların da önüne geçilmiş olunur. Söz gelimi diyabet, hipertansiyon, koroner kalp hastalığı bulunan hastalara 3 ayda bir randevu oluşturularak, asıl sağlık hizmetine ulaşma ihtiyacı olan ve  takibi gereken hastalara ulaşmak hedeflenmelidir.

11-Onkolojik bir tanısı olan, kemoterapi alan ve bağışıklık sistemini baskılayıcı tedaviler alan romatolojik ya da organ nakilli hastalar için personellerin 2 haftada bir tarandığı; hiç bir kısmında COVID hastası bakılmayan hastaneler (temiz hastane) ayrılmalı ve bu grup hastalar bu sağlık kuruluşlarından sağlık hizmeti almalıdırlar. Yine bu hastanelerde de teması en aza indirecek şekilde randevu sistemi ile çalışılmalı ve yukarıda bahsedilen bulaş önleyici önlemlerin hepsine uyulmalıdır.

12- Bu hastaların hastanelere ulaşımı ücretsiz şekilde kamusal bir hizmet olarak sağlanmalı, tetkik ve tedavi süreci sonrasında eve ulaşımı için de bu hizmet verilmelidir.

13-Pandemi boyunca tüm hastanelerde yataklı servis hizmetleri tek kişilik odalarda verilmelidir. Refakatçi gerekmedikçe hastalar izole şekilde yatırılmalı ve ziyaretçi girişleri kısıtlanmalıdır.

Covid-19 pandemisi sürerken yeniden açılma döneminde ameliyathanelerde alınması gereken önlemler

Covid-19 un doğası gereği asemptomatik bireylerden de bulaş riski göz önüne alınarak yapılacak ameliyatın aciliyetine göre farklı önlemler alınmasını gerektiriyor.

Eğer operasyon acil değilse öncelikle tüm hastaların asemptomatik dahi olsa pcr test yapılıp sonucu çıktıktan sonra operasyona alınmalıdır. Böylece hem hastaneye başvurusu sırasında hasta taranmış hem de operasyondan sonraki süreçte hastanın yatırılacağı oda ve servis gibi konularda karar vermeyi ve cerrahi müdahale sonrasında oluşabilecek ateş, öksürük gibi semptomların etyolojisine yönelik araştırmalar için yol gösterici olur.

Elektif operasyonlarda hastanın test sonucu negatif ise alınması gereken önlemler

1. Testlerin güvenilirliği %100 olmadığı için test sonucu negatif dahi olsa hasta servisten ameliyathaneye transferi sırasında mutlaka cerrahi maske takmalı. Aynı şekilde transportunu sağlayan personel de cerrahi maske takmalı.
2. Hastalar ameliyathane kapısında bekletilmeden hızlıca negatif basınçlı operasyon odasına alınmalı. Bunun organizasyonu için tüm sağlık çalışanları aktif iletişimde olmalı.
3. Yapılacak işleme uygun anestezi yöntemi seçmek bu dönemde bulaşı engellemek açısından oldukça önem arz etmektedir.
4. Spinal anestezi ile alınabilecek vakalar eğer hastanın buna engel bir durumu yoksa mutlaka önerilmeli ve uygulanmalıdır. Bu sayede yüksek riskli işlemler arasında olan entübasyon, maskeleme,aspire etme işlemlerinden kaçınılmış olur.
5. Eğer hastaya sedasyon altında işlem yapılacaksa hastanın oksijen ihtiyacını, hastanın cerrahi maskesi takılıyken de karşılanmasına imkan sağlayan nazal kanülle sağlanmalı ve anestezik ajan olarak en az solunum depresyonu yapacak ajanlar tercih edilerek hastanın spontan solunumun korunmasına dikkat edilmelidir.
6. Eğer hasta genel anestezi alacaksa entübasyon işlemi sırasında odada sadece entübasyonu yapacak kişi ve bir yardımcı personel olacak şekilde en aza indirilip işleme öyle başlanması, işleme başlamadan önce hastanın üstünü şeffaf bir poşetle kaplanarak aerosol yayılımının en aza indirgenmesi ve entübasyon aracı olarak video laringoskop, glideoskop gibi doktorla hasta arasında bir metre mesafenin korunmasını sağlayacak yöntemlerin tercih edilmesi önerilir. Hasta entübe edildikten sonra aerosol yükünün en fazla olduğu dönem ilk 10 dakika olduğu için cerrahlar, hemşireler ve diğer yardımcı personelin 10 dakika sonra operasyon odasına girmesi önerilir. Hasta entübe edildikten sonra mutlaka sonra tüpün ucuna bir filtre takılması ve eğer tüple anestezi makinesinin bağlantısını kesilmesini gerektiren bir durum oluşursa anestezi makinesinin gaz akışı kesildikten sonra bağlantıların ayrılması önerilir.Hasta ekstübe edilirken de yine entübasyon sırasındaki gibi gerekli iki personel odadayken yapılması hastanın üstünün şeffaf örtüyle örtülmesi ve ekstübasyondan sonra 10 dakika boyunca diğer sağlık çalışanlarının odaya girmemesi gereklidir. Hasta ekstübe edildikten 10 dakika sonra odanın bir sonraki hasta için hazırlanmaya başlanması gerekir. Odanın temizliği bittikten sonra bir sonraki hasta alınmadan önce mutlaka 15-20 dakika havalandırılması önerilir.
7. Ekstübe edilip ayılma odasına alınacak hastanın yine operasyon odasından cerrahi maske takılarak çıkarılması önerilir.

Elektif operasyonlarda hastanın test sonucu pozitif ise alınacak önlemler

1. Hasta servisten operasyon odasına indirilirken ffp2/ffp3 maske takmalı.
2. Hastanede pozitif hastalar için ayrılmış özel asansörler kullanılarak operasyon odasına ulaştırılmalı.
3. Hasta ameliyathanenin herhangi bir yerinde bekletilmeden pozitif hastalar için daha önceden belirlenmiş negatif basınçlı odalara alınmalı.
4. Operasyon süresince odada bulunması gereken tüm sağlık çalışanları tüm kişisel koruyucu kıyafetlerini (tulum, ffp2/3 maske, gözlük, yüz koruyucu siper) giymiş bir şekilde odadan operasyon süresince çıkmayacak şekilde hazır olmalı.
5. Operasyon odasında gerekebilecek tüm malzemeler hazır bulundurulmalı ancak eksik malzeme olma ihtimaline karşın ameliyat odasının kapısının dışında malzemeleri hazırlayacak ekstra bir personel olmalı. Bu sayede operasyon süresince kapı sık açılıp kapanmayacağı için aerosol yayılımı engellenmiş olacaktır.
6. Operasyon bittikten sonra hasta ekstübe edildikten sonra üstünü tamamen kaplayacak bir şeffaf koruyucu örtüyle servise transfer edilecektir.
7. Tüm personel hasta çıktıktan sonra operasyon odasının hemen dışında koruyucu kıyafetleri uygun bir şekilde çıkarıp, ellerini yıkamalıdır.
8. Aynı operasyon odasına yeni hasta alınmadan önce odanın en az 45 dakika havalandırılması önerilir.

Acil operasyona alınacak hastalarda alınması gereken önlemler

Hastanın durumunun test sonucunu beklemeyecek kadar acil olması durumunda hasta operasyon odasına indirilmeden önce semptomlar ve bulaş riski açısından hızlıca değerlendirilmeli ve operasyon ekibi bu konuda bilgilendirilmelidir.

• Hastanın semptomu ve olası temas öyküsü yoksa hasta test sonucu negatif hasta gibi değerlendirilmelidir. Ancak entübasyonu ve ekstübasyonu yapacak personelin tam kişisel koruyucu kıyafetle yapması önerilir. Diğer tüm yolak elektif negatif hastayla aynı şekilde izlenebilir.
• Hastanın semptomları ya da olası bir temas öyküsü varsa hasta şüpheli kabul edilip test sonucu pozitif hasta gibi kabul edilmelidir.
• Hasta şüpheli ise ve eğer acil tanısı sırasında BT çekilecekse süreci uzatmayacağı için mutlaka toraks BT de çekilip yorumlanmalıdır.
• Tüm önlemler alınmalıdır. Hastanın durumu stabillendikten sonra mutlaka pcr testi yapılmalıdır.

Ankara Tabip Odası