Covid-19 pandemisinin ülkelerin sağlık sistemlerinde yol açtığı kriz sağlık kurum ve kuruluşlarında pek çok hizmetin aksamasına neden oldu. Virüsün geçirdiği mutasyon türlerini incelemeye, aşı ve bağışıklama çalışmalarına odaklanan ülkelerde yetişmiş sağlık insan gücü ve hizmet altyapısı pandemiyle mücadeleye sevk edildi. Kamu kaynaklarından sağlığa ayrılan bütçenin düşürülmesi, kemer sıkma politikaları, “verimlilik” “performans” ve mali kaygılar nedeniyle koruyucu hizmetlerden vazgeçilmesi, sağlık hizmetlerinin niteliği ve niceliğini doğrudan etkiledi. Bu süreçte iki başlık ön plana çıktı:

a) Sağlık hizmetlerinin finansman modellerini özel sağlık sektörüne göre yapılandıran, temel sağlık hizmetlerinin sunumunda kamunun rolünü küçülten ve özel sağlık sistemlerinin baskın hale geldiği ülkelerde pandemiyle mücadele arzu edilen başarı grafiği sağlanamadı.

b) Kamunun sağlık sektöründeki payının azalmasına ve genel bütçeden finansmanlarının düşüşüne bağlı olarak mevcut kaynakların pandemiyle mücadeleye ayrılması başta kanser olmak üzere takip edilmesi ve tedavisi zorunlu hastalıkları geri plana düşürdü.

Covid-19 pandemisi dönemini de göz önüne aldığımızda, kansere karşı zamankinden daha koordineli bir mücadeleye ihtiyaç olduğu açıktır çünkü kanser yol açtığı sağlık sorunlarının yanı sıra maddi ve manevi açıdan uzun süreli mücadele gerektiren bir hastalıktır. 200'den fazla tipi tespit edilmiştir ve en sık görülen ve ölüme yol açan kanser türleri akciğer, mide, karaciğer, kolon ve meme kanseridir.

Dünya Genelinde Kanser Hastalığı

Dünya Sağlık Örgütü’ne (DSÖ) bağlı Uluslararası Kanser Araştırma Ajansı’nın (IARC)[1] 2020 yılına ait dünya kanser istatistiklerine göre, dünya çapında tahmini 19,3 milyon yeni kanser vakası bulunmaktadır. Araştırmalar melanom dışı cilt kanseri hariç vaka sayısı 18,1 milyon olup ve yaklaşık 10,0 milyon kanser ölümünün (melanom dışı cilt kanseri hariç 9,9 milyon) meydana geldiğini göstermektedir. 2020'de 19,3 milyon yeni vaka ve 10,0 milyon ölüm şeklinde bildirilen oranlar, 2018 yılındaki 18,1 milyon vaka ve 9,6 milyon ölüm oranlarıyla kıyaslanınca dünyadaki kanser yükünün arttığı tahmin edilmektedir.[2]

2020 istatistiklerine göre kadın meme kanseri, en sık teşhis edilen kanser olarak akciğer kanserini geride bırakmıştır. Tahminen 2,3 milyon yeni vaka (%11,7), bunu akciğer (%11,4), kolorektal (%10,0), prostat (%7,3) ve mide (%5,6) kanserleri izlemiştir. Akciğer kanseri, tahmini 1,8 milyon ölümle (%18) kanser ölümlerinin önde gelen nedeni olmaya devam ederken, bunu kolorektal (%9,4), karaciğer (%8,3), mide (%7,7) ve kadın meme (%6,9) kanserleri izlemiştir.[3]

Dünyada her 5 kişiden biri yaşamı boyunca kansere yakalanırken, her 8 erkekten 1'i ve her 11 kadından 1'i kanser nedeniyle yaşamını kaybetmektedir. Kanser teşhisi konduktan sonraki 5 yıl içinde hayatta olan toplam kanser hastası sayısının (5-yıllık prevalans) 50,6 milyon olduğu tahmin edilmektedir.[4]








DSÖ'nün verilerine göre, akciğer kanseri 1,8 milyon, kolon kanseri 935 bin, karaciğer kanseri 830 bin, mide kanseri 769 bin ve de meme kanseri 685 bin kişinin ölümüne neden olmuştur.

Ülkelerim sosyo-ekonomik durumunun bir göstergesi olan İnsani Gelişmişlik İndeksine (HDI) göre en üst sıralarda yer alan ülkeler ile en alt sıralardaki ülkeler arasında kanser oranları açısından 2,5 kat fark bulunmaktadır. 2018 yılında gelişmiş bölgelerde her 100 bin kişide 296 kanser vakası görülürken, az gelişmiş bölgelerde bu sayı 115'tir. Kadınlarda rahmi ağzı kanserinin az gelişmiş ülkelerde gelişmiş ülkelere göre 3 kat fazla olduğu görülmektedir.





Türkiye’de Kanser Hastalığı

Hastalıklarla mücadelede doğru bilgi ve istatistiksel metot ile bunların güvenilir kayıtları ve şeffaf bir şekilde paylaşılması hayati öneme sahiptir. Sağlık Bakanlığı Halk Sağlığı Genel Müdürlüğü tarafından yayınlanan Türkiye Kanser İstatistikleri son olarak 2017 yılında paylaşılmış olup, son beş yıldır yayınlanmamaktadır.

Türkiye Kanser İstatistikleri başlıklı çalışmada kanser ülkemizde ve dünyada ölüm nedenleri arasında ikinci sırada yer almaktadır.[8] 2017 yılında ülkemizde toplam 180 bin 288 kişinin kansere yakalandığı tahmin edildiği belirtilmektedir. Türkiye’de 2017 yılında yaşa standardize kanser hızı erkeklerde yüz binde 259,2; kadınlarda ise yüz binde 187,0’dır.

Toplamda kanser insidansı ise yüz binde 223,1’dir. Türkiye’de toplam 180.288 kişiye yeni kanser teşhisi konulmuştur. Son 5 yılın verileri değerlendirildiğinde, gerek erkeklerde gerekse kadınlarda istatistiksel olarak anlamlı bir değişim olmadığı görülmektedir. Raporda, Türkiye 2017 kanser verileri, Dünya, Batı Asya, Orta ve Doğu Avrupa ve ABD’de en son kanser verileri olan 2020 yılı GLOBOCAN verileri ile karşılaştırılmıştır. Buna göre, Türkiye kanser insidansı dünya insidansının bir miktar üzerinde seyretmektedir. Ülkemizin de içinde yer aldığı Batı Asya bölgesi kanser insidansları ortalaması Türkiye ortalamasından düşüktür. Orta ve Doğu Avrupa ve Amerika gibi gelişmişlik düzeyi yüksek olan ülkelerin kanser insidansları, ülkemize göre daha yüksektir. Ülkemizde görülen ilk 5 kanser türü dünyadaki ve diğer gelişmiş ülkelerdeki örüntü ile benzerlikler göstermektedir. Erkeklerde trakea, bronş ve akciğer kanseri (56,7/100.000 kişide YSH), kadınlarda ise meme kanseri (47,7/100.000 kişide YSH) en sık görülen kanser türleridir.[9]

Uluslararası Kanser Araştırma Ajansı (IARC) Tarafından Yayınlanan Globocan 2020 Verilerine Göre Erkeklerde En Sık Görülen İlk Beş Kanser Türünün Dağılımı[10]



Uluslararası Kanser Araştırma Ajansı (IARC) Tarafından YayınlananGLOBOCAN 2020 Verilerine Göre Kadınlarda En Sık Görülen İlk Beş Kanser Türünün Dağılımı[11]



Tüm Kanserlerin Yaşa Standardize İnsidans Hızlarının Cinsiyete Göre 2008-2017 Yılları Arasındaki Dağılımı [12]



(Türkiye Birleşik Veri Tabanı, 2008-2017) (Dünya Standart Nüfusu,100.000 Kişide)



Türkiye Kanser İstatistikleri 2017’nin özet bulgularına göre;[13]

✓ Türkiye’de 2017 yılında yaşa standardize edilmiş kanser hızı erkeklerde 259,2 iken kadınlarda 187,0’dır (100.000 kişide).

✓ 2017 yılı kanser istatistiklerine göre ülkemizde toplam 180.288 kişinin kansere yakalandığı tahmin edilmektedir.

✓ Erkeklerde en sık görülen kanser akciğer kanseridir. Erkeklerde tütün ve tütün ürünlerine bağlı kanserler arasında tütün kullanımına atfedilen vaka sayısı 16.781 olarak tahmin edilmekte olup tütüne bağlı kanserler erkeklerde önemini korumaya devam etmektedir.

✓ Kadınlarda en sık görülen meme kanseri, her 4 kadın kanserinden birisi olmayı sürdürmektedir. Bir yıl içinde toplam 19.211 kadına meme kanseri teşhisi konulmuştur.

✓ Obeziteye atfedilen vaka sayısının toplamda 6.707 civarında olduğu tahmin edilmektedir. Obezitenin etken olduğu kanserler daha çok kadınları etkilemektedir.

✓ Hem erkeklerde hem de kadınlarda kolorektal kanserler üçüncü sırada yer almaktadır.

✓ Çocukluk çağı kanserlerinde lösemi en sık görülen kanser türüdür.

✓ Gençlerde (15-24 yaş grubu) erkeklerde testis kanseri, kadınlarda Tiroit kanseri ilk sırada yer almaktadır.

✓ Akciğer kanserinde hastaların yarısından fazlası ileri evrede teşhis edilmektedir.

✓ Meme kanserinin sadece %11’i uzak evre kanser vakalarından oluşmaktadır.

✓ Kadın kanserleri olan uterus korpusu ve serviks kanserlerinin çoğunluğu, erken evrede yakalanmaktadır.



Değerlendirme

Kanser, biyolojik ve genetik nedenlerden kaynaklandığı gibi insanların yaşam koşullarıyla ilgili bir hastalıktır. Yapılan araştırmalar göstermektedir ki, barınma, çalışma, beslenme, kişisel hijyen ve özbakım dahil olmak üzere yaşamın tüm alanlarında ortaya çıkan sorunlar kanser insidansını etkilemektedir. Ekonomik nedenlerden ötürü kötü ve sağlıksız barınma koşulları, çalışma yaşamında iş güvenliği önlemleri alınmadığı için ağır kimyasallara veya işyüküne maruz kalmak, ucuz olduğu için yüksek kalorili/işlenmiş/GDO’lu olan ancak besin değerleri düşük gıdalar tüketmek, kişisel hijyen için ucuz olduğundan sentetik ve kimyasal içerikli ürünler kullanmak gibi örneklerini çoğaltabileceğimiz faktörler, kanser hastalığının görülmesini artırmaktadır.

Sağlık Bakanlığı’nın 2017’den bu yana yayınlamadığı verileri göz önüne aldığımızda kanserle mücadelede önemli bir eksikliğin yaşandığı ortadadır. Ulusal ölçekte oluşturulacak etkin bir kanser kontrolünde doğru ve şeffaf kayıt sisteminin oluşturulması ve bunun ilgili kurumlarla koordineli şekilde paylaşılması, kanser teşhis ve tedavi aşamaları açısından önem arz etmektedir. Kanıta dayalı tıp bilimi çerçevesinde kabul görmüş kanser kontrol basamaklarının uygulanabilirliğinde, demografik, coğrafi, sosyo-kültürel ve ekonomik parametreler tek tek değerlendirilmeli; kamucu ve planlı bir sağlık modeli çerçevesinde kanserle mücadele programı oluşturulmalıdır. Bu bağlamda, kanser tarama, teşhis ve tedavi aşamaları gerek kamu gerek özel hastanelerde ücretsiz karşılanmalı; hastalıkla mücadelede kamu bütçesinden finansman kaynağı ayrılmalıdır.

[1] CANCER FACT SHEETS, https://gco.iarc.fr/today/fact-sheets-cancers

[2] DSÖ Kanser Verileri Tablosu Çevirisi https://www.losante.com.tr/Content/brosur/DS%C3%96%20Kanser%20Verileri%20Tablo%20%C3%87evirisi.pdf

[3] DSÖ Kanser Verileri Tablosu, s. 1-2

[4] Dünya Kanser İstatistikleri 2020 – Her 5 kişiden biri kanserle karşılaşıyor https://www.drozdogan.com/dunya-kanser-istatistikleri-2020-her-5-kisiden-biri-kanserle-karsilasiyor/

[5] https://www.losante.com.tr/Content/brosur/DS%C3%96%20Kanser%20Verileri%20Tablo%20%C3%87evirisi.pdf ; https://gco.iarc.fr/today/data/factsheets/cancers/39-All-cancers-fact-sheet.pdf

[6] https://gco.iarc.fr/today/data/factsheets/cancers/39-All-cancers-fact-sheet.pdf

[7] Lösante DSÖ Kanser Verileri Tablosu https://www.losante.com.tr/Content/brosur/DS%C3%96%20Kanser%20Verileri%20Tablo%20%C3%87evirisi.pdf

[8] Türkiye Kanser İstatistikleri 2017 https://hsgm.saglik.gov.tr/tr/kanser-istatistikleri/yillar/2017-turkiye-kanser-i-statistikleri.html

[9] Türkiye Kanser İstatistikleri 2017, s. 49

[10] Sağlık Bakanlığı Kanser Kontrol Programı 2021, s. 10 https://hsgm.saglik.gov.tr/depo/birimler/kanser-db/yayinlar/raporlar/2021_Kanser_Kontrol_Programi_/17.Agustos_2021_Kanser_Kontrol_Programi_versiyon-1.pdf

[11] Sağlık Bakanlığı Kanser Kontrol Programı 2021, s. 10

[12] Sağlık Bakanlığı Kanser Kontrol Programı 2021, s. 8

[13] Türkiye Kanser İstatistikleri 2017, s. 51