15 Temmuz 20016 tarihinde gerçekleşen askeri darbe girişimi, Türkiye Büyük Millet Meclisi’nde grubu bulunan partiler ve pek çok demokratik kitle örgütü tarafından kısa süre içinde lanetlenmiş ve demokrasi isteği çok güçlü biçimde toplum tarafından dile getirilmiştir.
Yaşanan bu kötü süreçte insan hakları örgütleri tarafından yayımlanan raporlarda işkence iddiaları dile getirilmeye başlanmıştır. Değerli hekimlerimize hatırlatmak isteriz ki, her kim suçlu olursa olsun, topluma ne kadar büyük korku yaşatmış olursa olsun; işkence yapılması insanlık suçudur ve kabul edilemez. “İşkence yasağı” her durum ve koşulda, -savaş, çatışma, olağanüstü hal dahil- mutlaktır, vazgeçilemezdir. Uluslararası hukukta “İşkence yasağı” sadece yapmamayı içermez, devletlere aynı zamanda işkenceyi önlemek için gerekli tüm önlemleri alma, gözden geçirme; gözaltı-tutukluluk-hükümlülük birimlerini denetleme, uygulanmamasını kesin olarak sağlama; olası işkence iddialarının etkin biçimde tıbbi ve hukuki araştırmasını yapma; işkence yapanların ya da işkence yapılmasına yardımcı olanların koğuşturulması ve cezalandırılması yükümlülüklerini de içerir. Devlet bunları yapmaya her durumda zorunludur.
Gözaltına alınanlar; alınma işlemi sonrası, gözaltında birim değiştirmelerde ve periyodik olarak sağlık muayenelerinden geçirilmek zorundadır. Muayenelerin hastanelerde değil, gözaltı merkezlerinde yapılması hekimin bağımsızlığını engelleme olasılığı taşır ve bu durumun yaşandığına dair iddialar mevcuttur. Bu nedenle adli muayenelerin gözaltı merkezlerinde değil, hastanelerde yapılması sağlanması istenmelidir.
Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’nin askıya alınmış olması, hekimlerin gözaltı süreçlerinde olan veya cezaevinde tutulanların tüm tıbbi muayenelerini İstanbul Protokolü ilkelerine uygun yapmaları zorunluluğunu değiştirmemektedir. Türkiye’de gözaltında ya da cezaevinde olanların tıbbi muayeneleri için var olan yasa, genelge ve yönetmeliklerin büyük bir oranda İstanbul Protokolü ilkeleri ile uyumlu olduğu unutulmamalıdır.
“Alıkonulanların/özgürlüğünden yoksun bırakılanların (gözaltı giriş-çıkış muayeneleri, tutuklu/hükümlü vb.) muayenelerinin uygun fiziksel koşulların, tıbbi muayene için yeterli donanım, zaman ve olanakların, mahremiyet ve gizliliğin sağlandığı, kolluk kuvvetlerinin hiçbir biçimde odada bulunmadığı, kelepçe ve benzeri biçimde kısıtlanma olmadığı şartlarda yapılması gerekmektedir.
Polis ya da diğer kolluk güçleri hiç bir zaman muayene odasında bulunmamalıdır. Muayeneyi yapan hekim, hastanın sağlık görevlilerinin güvenliğine ilişkin ciddi bir risk oluşturduğuna ilişkin net bir kanıt olduğunda ve bunu yazılı olarak belirtmek koşuluyla muayene sırasında odada başka görevlilerin bulunmasını isteyebilir. Böyle bir durumda hekimin talebi üzerine muayene sırasında yardımcı sağlık personeli, ve İstanbul Protokolü’ne göre yardımcı sağlık personelinin sağlanamaması halinde ve ancak kesinlikle zorunlu olan durumlarda polis veya diğer kolluk görevlileri değil o sağlık kuruluşunun güvenlik personeli, hasta-hekim görüşmesini işitebilme mesafesi dışında durması kaydıyla çağrılabilir. Bu durum düzenlenen raporda kayıt altına alınmalıdır. Kişinin kaçma şüphesine dayanarak oda içinde güvenlik görevlisi bulunması yoluna gidilmemelidir. Çünkü kaçma şüphesi; oda dışında (kapı ve pencere önünde) güvenlik tedbiri alınarak bertaraf edilebilecek bir risktir.
Alıkonulanların tıbbi değerlendirmeleri hekimin en uygun gördüğü mekanda yapılmalıdır. Bazı olgularda, muayeneyi, cezaevi veya benzerlerinde değil de resmi sağlık kurumlarında yapmak konusunda ısrarcı olmak en iyisi olacaktır
Hastaların muayene ortamına ilişkin olumsuzluklar ve yetersizlikler (uygun fizik koşulların ve hasta mahremiyetinin sağlanamaması) varsa hekim tarafından mutlaka kaydedilmesi ve uygun ortam sağlanamadı ise yetkililere yazılı bildirimde bulunulması ve muayenenin tutanakla reddedilmesi gerekmektedir. Hasta yararı ön plandaysa tutanak tutularak muayeneye devam edilebilir. Muayenede Sağlık Bakanlığı’nın 22.09.2005 tarihli ve B100TSH013003-13292 sayılı Adli Tabiplik Hizmetlerinin Yürütülmesinde Uyulacak Esaslar konulu Genelgesi’nin ekindeki adli rapor formları kullanılmalıdır.”[1]
Gözaltında ya da cezaevinde olanların muayenelerinin tıbbi etik ve İstanbul Protokolü ilkelerine göre yapılmaması ve tıbbi raporların buna uygun düzenlenmemesi, Dünya Tabipleri Birliği etik ilkeleri ve uluslararası hukuk normları açısından “işkence bulgularının gizlenmesi’” ve “hekimin işkenceye katkıda bulunması” olarak değerlendirilmektedir. İstanbul Protokolü ilkelerine aykırı olan sözlü emirlere, baskılara boyun eğdiklerinde hekimler, uzun vadede -etik ve hukuki- ciddi bir risk almış olurlar. Hekimlerin yaşadıkları tüm olumsuzlukları kayıt altına alması hekim ve muayene ettiği birey yararına olacaktır. Ayrıca işkence altında alınan ifadelerin hukuki geçerliliğinin olmadığı bilinmektedir.
Tüm hekimlerimizden meslek yaşamlarının her alanında olduğu gibi adli raporlama süreçlerinde de etik ilkelere, hekimlik yeminine bağlı kalmaları; bu süreçte yaşayacakları sorunlar için hukuk büromuz ve bizimle 0530 566 75 75 numarasından her zaman iletişimde olmalarını tüm dayanışma duygularımızla bildiriyoruz.
Not: Hekimlerimize yol göstermesi amacıyla Ankara Tabip Odası İnsan Hakları Komisyonunun hazırlamış olduğu İstanbul Protokolü kitapçığını ve mevzuat uzantılarını ekte iletiyoruz.
Kitapçığı indirmek için tıklayınız.
ANKARA TABİP ODASI İNSAN HAKLARI KOMİSYONU
-[1] İstanbul Protokolü Yrd. Doç. Dr. İsmail Özgür CAN:
http://www.izmirtabip.org.tr/L/TR/mid/396/hcid/5/hid/168/Istanbul_Protokolu.htm
-Adli muayene ve raporlama süreçlerinde hekimlik değerlerinden taviz verilemez http://www.ttb.org.tr/index.php/Haberler/adli-6227.html
-İstanbul Protokolü: www.ttb.org.tr/eweb/istanbul_prot/ist_protokolu.html
-İstanbul Protokolü: http://www.tihv.org.tr/wp-content/uploads/2015/06/Istanbul_Protokolu.pdf
-Adli tabiplik hizmetlerinin yürütülmesinde uyulacak esaslar:http://www.nhsm.gov.tr/user/files/adli-tabiplik-hizmetleri-genelge-ve-ekleri.pdf
-Adli Tabiplik Hizmetlerinin Yürütülmesinde Uyulacak Esaslar:
http://www.ttb.org.tr/mevzuat/index.php?option=com_content&task=view&id=95&itemid=35
- Cenevre Bildirgesi Mesleki Bağlılık Yemini (s.15) : http://www.ttb.org.tr/kutuphane/belgeler2009.pdf
