Hangi hastalarda SARS-CoV2 infeksiyonundan şüphelenilmeli?
Şüpheli SARS-CoV2 infeksiyonu olan hastaların erken tanınması kaynak kontrolünün sağlanması için çok önemlidir. Ateş ve akut solunum yolu hastalığı (öksürük, solunum sıkıntısı vb bulgular) ile başvuran hastalarda ayrıntılı bir anemnez alınmadı şarttır. SARS-CoV2 infeksiyonu açısından şüpheli olan hastalar hemen diğer hastalardan ayrı bir alana alınmalı ve mutlaka hızlıca sağlık otoritelerine bildirimi yapılmalıdır.
Hastalığın belirtileri nelerdir?
Hastalık, 2-14 gün süren bir kuluçka süresinden sonra genellikle birden başlayan yüksek ateş (39 derece), öksürük ve nefes darlığı ile karakterlidir. Bazı hastalarda boğaz ağrısı ve burun akıntısının da olduğu görülmüştür. Koku ve tat duyusunda kayıp, halsizlik, s örnekler hastalardan solunum patojenlerinin test edilmesi için semptom başlangıcından bağımsız olarak mümkün olan en kısa sürede toplanmalı, ilgilide ve yetkili kurumlara örnekler ivedilikle gönderilmelidir.
Test için üç örnek tipi;
alt solunum (balgam, derin trakeal aspirat, bronkoalveoler lavaj),
üst solunum (nazofarengeal ya da orofarengeal sürüntü, nazofarengeal yıkama/aspirat, nazal aspirat)
ve serum örneklerinin toplanması önerilir. Nazofarengeal ve orofarengeal sürüntü örnekleri yalnızca plastik sentetik elyaf çubuklarla alınmalıdır
Örnekler toplanırken uygun infeksiyon kontrolü sağlanmalıdır. Örnekler 2-8 0C’de saklanmalı, ilgili laboratuara buz paketi içinde gönderilmelidir. Örneklerin üzerine hasta bilgileri, örnek tipi, alınma tarihi ve saati mutlaka yazılmalıdır.
Hastalıktan nasıl korunulabilir?
Hastalıktan korunmak için bir aşı söz konusu değildir. Bu nedenle korunmada şimdilik en etkili yöntem virusla (hasta kişilerle) temas etmekten kaçınmaktır. İnsanlara 1 metreden daha fazla yaklaşılmaması, eğer yaklaşılmak zorunda kalınacaksa tıbbi (basit cerrahi) maske kullanılması önerilmektedir. Ancak maskenin koruyucu olduğu kadar kontamine bir materyal olduğu da unutulmamalıdır. Maskelerin ön yüzlerine ve ön yan yüzlerine dokunulmamalı, çıkarılacağı zaman olabildiğince arka iplerinden tutulup çözülerek çöpe atılması ve sonrasında da el hijyeni uygulanması gerekmektedir.
SARS-CoV2 bulaşından korunmak için el temizliğine dikkat edilmesi, temiz olmayan ellerin göz, ağız ve buruna götürülmemesi çok önemlidir. El temizliğinde el yıkama en önemli yöntemdir. Özellikle gözle görünür bir kirlenme olduğunda eller mutlaka yıkanmalıdır. Ellerin yıkanamayacağı koşullarda alkol bazlı (en az %60 alkoll içeren) el dezenfektanları kullanılabilir. Burada da önemli olan el dezenfektanı uygulamasından sonra eller kurumadan hiçbir yere dokunulmaması gerektiğidir. Yine her 10 kez alkol bazlı el dezenfektanı ile el hijyeni uygulamasından sonra eller mutlaka yıkanmalıdır.
Şüpheli hastalar nasıl izole edilmeli?
Şüpheli hastalardan tespit edilir edilmez cerrahi maske takmaları istenmeli ve hastalar yeterli şeklide havalandırılan tek kişilik bir odada, kapı kapalı olarak izlenmelidir.
Tek kişilik oda olmayan durumlarda ve koşullar yetersiz olduğunda kohort uygulaması yapılmalıdır.
Hastayla teması olacak tüm bireyler, aile üyeleri, ziyaretçiler ve sağlık çalışanları da dahil standart önlemlere ek olarak mutlaka damlacık ve temas izolasyonu önlemlerine uymalı; cerrahi maske, temiz, steril olmayan tek kullanımlık, uzun kollu önlük, eldiven, göz koruması (örn. gözlük veya yüz siperi) kullanmalıdır.
Tek kullanımlık atılabilir veya hastaya özel ekipman (örneğin stetoskoplar, kan basınç manşetleri ve termometreler) kullanılmalı veya kohort uygulamasında hastalar arasında paylaşılması söz konusu olacaksa, ekipmanlar temiz olmalı ve her hasta kullanımı arasında dezenfekte edilmelidir (örneğin etil alkol % 70 ile).
Her durumda el hijyenine mutlaka uyulmalıdır.
Hasta ve vücut sıvıları ile temas eden ya da etme ihtimali olan çevre yüzeylerinin düzenli şeklide su ve deterjanla iyice temizlenmesi ve hastanede yaygın olarak kullanılan dezenfektanların uygulanması (sodyum hipoklorit gibi) etkili ve yeterli bir prosedürdür. Çamaşırlar, yemek servis gereçleri ve tıbbi atıklar güvenli günlük rutin prosedürlerle yönetilebilir.
Aile sağlığı merkezlerinde COVİD 19 yönetimi nasıl yapılmalı?
Hastaların asgari sosyal mesafe (en az 1, ideal olarak 2 metre) korunarak ASM’ye birer birer alınması ve her kat koridorunda aynı anda 2’den fazla hasta olmayacak şekilde bir düzenleme yapılması önerilmektedir. Uygun kişisel koruyucu ekipman (önlük, tıbbi maske, yüz koruyucu siperlik veya gözlük) giyen bir sağlık personeli tarafından;
ateş, öksürük, nefes darlığı
ya da covid 19 tanısı almış hasta ile temas öyküsü sorularak triyaj yapılmalıdır.
Bu sorulardan herhangi birine evet yanıtı alınması durumunda hasta olası vaka olarak değerlendirilmeli ve hastaya hemen tıbbi maske takılmalıdır.
Hastaya bulaş riski ile dikkat etmesi gerekenler anlatılmalıdır.
Hasta İl/İlçe Sağlık Müdürlüğüne bildirilmeli ve olabildiğince ASM içine alınmadan (mümkünse 112/184 aracılığıyla ya da kendi aracıyla toplu taşıma araçlarından kaçınarak) Pandemi/Covid19 polikliniklerine yönlendirilmelidir.
Bu sorulardan hepsine verilen yanıt hayır ise hasta covid-19 açısından düşük riskli vaka olarak değerlendirilir.
ASM’lerdeki tüm odalarda çalışanların görebileceği yerlere, enfeksiyon önleme ve kontrol işlemlerini içeren yazılı levhalar asılması önerilir. Hekimler hasta muayene ederken önlük, eldiven, maske ve yüz koruyucu ekipman kullanmalıdır. Eldivenler her muayene sonrası değiştirilerek tıbbi atık kutusuna atılmalı, sonrasında da mutlaka el hijyeni uygulanmalıdır. Muayene odası sık sık havalandırılmalıdır. Tüm kurum kapı kolları, muayene odası ve bekleme salonundaki koltuk kolçaklarının saat başı 1/10 çamaşır suyu ile sulandırılmış su ile silinmesi, muayene odası ve bekleme salonu zeminine sabah, öğle, akşam 1/10 çamaşır suyu ile sulandırılmış su ile paspas yapılması önerilmektedir. Bekleme salonuna el dezenfektanı, ASM salonuna ve/veya çıkışına kullanılan tek kullanımlık malzemelerin atılabilmesi için tıbbi atık çöp kovası konulması önerilir.
Hasta transportu nasıl yapılmalı?
Tıbbi olarak gerekli olmadıkça hastaların odadan veya alandan dışarıya taşınmasından kaçınılmalıdır. Mümkünse hasta için belirlenmiş portatif X-ray cihazı ve/veya diğer önemli teşhis cihazları kullanılmalıdır. Eğer hastanın transportu gerekiyorsa, personele, diğer hastalara, ziyaretçilere ve hastaya cerrahi maske giydirilmeli, hastanın gideceği yere mutlaka önceden haber verilmelidir. Hasta taşıyan sağlık çalışanları daha önce belirtilen cerrahi maske, önlük, göz koruyucu ve eldiven gibi uygun koruyucu ekipmanları kullanmalı ve el hijyenine uymalıdır.
Ambulansla transport sırasında nelere dikkat edilmeli?
Ambulanslarla taşıma sırasında kişisel koruyucu ekipman hazır olarak bulundurulmalı, hastaya ilk müdahale eden sağlık kurumuna hasta teslim edilene kadar ve ambulans temizlenene kadar kişisel koruyucu ekipman kullanılmalıdır.
Sadece hastanın solunum yolu sekresyonlarının aerosolizasyonuna neden olabilecek girişim yapılacağında (entübasyon, aspirasyon ve 5lt/dk’nın üzerinde oksijen verilmesi) N95 maske ve yüz siperliği kullanılmasına dikkat edilmelidir.
Nakil sonrasında ambulanslar rutinde olduğu gibi temizlenmeli ve dezenfeksiyonu sağlanmalıdır. Temizleme işlemi de kişisel koruyucu donanım giyilerek yapılmalıdır. Hastane Öncesi Acil Sağlık Hizmetlerinde İnfeksiyon Hastalıklarından korunma rehberine uygun olarak ambulans temizliği sağlanmalıdır. Ambulans temizliği yapılmadan başka bir vakaya gidilmemelidir.
Şüpheli hastayla temas durumunda ne yapılmalı?
SARS-CoV2 infeksiyonu şüphesi olan bir hastayla temas halindeki sağlık çalışanlarının sayısı sınırlanmalı; tüm personel ve ziyaretçiler de dahil olmak üzere hastanın odasına giren tüm kişilerin kaydı tutulmalıdır. Hasta asemptomatik olana kadar tüm bu önlemlere uyulmalıdır.
SARS-CoV2 infeksiyonu için doğrulaması yapılmış veya değerlendirmesi devam eden bir kişi ile herhangi bir maske takmadan ve hastada da maske bulunmayan koşullarda yakın temas etmiş olanlar, son temaslarından sonraki 14 gün boyunca günde iki kez ateşlerini ölçmeli, öksürük, solunum sıkıntısı ile titreme, vücut ağrıları, boğaz ağrısı, baş ağrısı, ishal, mide bulantısı /kusma ve burun akıntısı gibi diğer erken semptomların olup olmadığını takip etmelidir.
Hastalığın tedavisi var mıdır?
Bugün için koronaviruslara kesin olarak etkili olduğu gösterilmiş ilaç yoktur. Diğer ülkelerdeki olgularda ve çalışmalarda etkili olabileceği gösterilen klorokin, hidroksiklorokin, favipravir gibi tedaviler kullanılmaktadır. Yinehastalara şikayetlerini azaltacak ve varsa bozulan organ fonksiyonlarını destekleyecek tedaviler verilmektedir.
