Türkiye sağlık sistemindeki en önemli eksikliklerden birisi, şeffaflık ve doğru bilgi temelinde enformasyon paylaşımıdır. COVID-19 Pandemisi döneminden itibaren gördüğümüz üzere doğru bilginin doğru zamanda ve şeffaf şekilde paylaşılmaması nedeniyle, başta sağlık hizmetlerinin işleyişi olmak üzere, halk sağlığı ve sağlık çalışanlarının sağlığı olumsuz etkilendi.
Sağlık Bakanlığı’nın bu konudaki eksikliğini Sağlık İstatistikleri Yıllıklarında da görüyoruz. Sağlık ortamının genel bilgisini sunan resmi veriler hayati öneme sahiptir. Kamunun doğru bilgiye ulaşması dışında, sağlık meslek ve emek örgütlerinin sağlık sorunlarının çözümüne dair politika oluşturma sürecinin birer parçasıdır.
2023 yılının son çeyreğine girdiğimiz bu dönemde bir önceki yıla ait Sağlık İstatistikleri Yıllığı henüz yayınlanmamıştır. Her yıl yapıldığı üzere kısıtlı verilerin yer aldığı “Bülten” Sağlık Bakanlığı’nın resmi internet sitesinde paylaşılmıştır. Ne var ki, bu kısıtlı veriler bile sağlık hizmetleri organizasyonundaki yapısal çarpıklıkları ve Sağlıkta Dönüşüm Projesi’nin yıkıcı etkilerini gözler önüne sermektedir.
Hekime 800 milyondan fazla müracaat!
Sağlık hizmetlerini piyasalaştırmaya, sağlık çalışanlarını ise esnek ve güvencesiz çalıştırmaya dayanan Sağlıkta Dönüşüm Projesi’nin en yıkıcı etkilerinden birisi hekime ve hastane başvurularına yansıdı. Popülist sağlık politikaları nedeniyle birinci, ikinci ve üçüncü basamaklarda kişi başı hekime müracaat sayıları yüzde 8’lerden yüzde 10’lara ulaştı.
Hekime müracaat sayılarını yıllara ve basamaklara göre incelendiğimizde;
• 2002 yılında birinci basamak toplamı 74 milyon 827 bin 588, ikinci ve üçüncü basamak toplamı 134 milyon 138 bin 461,
• Pandemi başlamadan önce 2019 yılında birinci basamak toplamı 288 milyon 101 bin 866, ikinci ve üçüncü basamak toplamı 524 milyon 801 bin 756,
• Pandeminin başladığı ve etkisini artırdığı 2020 yılında birinci basamak toplamı 253 milyon 119 bin 935, ikinci ve üçüncü basamak toplamı 347 milyon 141 bin 196,
• 2021 yılında birinci basamak toplamı 245 milyon 525 bin 320, ikinci ve üçüncü basamak toplamı 430 milyon 126 bin 870,
• Pandeminin sona erdiği 2022 yılında birinci basamak toplamı 340 milyon 713 bin 218, ikinci ve üçüncü basamak toplamı 513 milyon 615 bin 106’a ulaştı.
Son üç yılda hekime müracaat sayıları incelendiğinde kamu ve özel sektörde yaşanan sağlık talebindeki patlamanın boyutu daha net anlaşılmaktadır:
• 2020 yılında 600 milyon 261 bin 131,
• 2021 yılında 675 milyon 652 bin 190,
• 2022 yılında ise 854 milyon 328 bin 324’a ulaştı!
2022 yılında hekime müracaatın yüzde 39,9’u birinci basamak sağlık hizmeti veren kurumlara yapılırken, yüzde 60,1’i ikinci ve üçüncü basamak sağlık kurumlarına yapıldı. Kişi başı hekime müracaat sayısı 10,0, kişi başı diş hekimine müracaat sayısı 0,62 ve yatak doluluk oranı 58,1 olarak gerçekleşti.
Kurum Türlerine Göre Toplam ve Kişi Başı Hekime Müracaat Sayısı, Tüm Sektörler, 2022
Kişi başı hekime müracaatın yüzde 10’a ulaşması, genel olarak sağlık ortamındaki bozulmanın ve sağlık hizmetinin planlanmasındaki sorunların göstergesidir.
Sağlıksız bir toplum
İstatistiksel ortalamaya göre 84 milyon nüfusa sahip Türkiye’de yurttaşlarımızın sağlık hizmetlerinden yararlanmak amacıyla en az 10 kere bir sağlık kurumuna başvurması, teşhis ve tedavi süreçlerinin uzamasının bir işareti olduğu gibi, halk sağlığı politikalarının başarısız olduğunun da kanıtıdır.
Artan iş yükü ve angarya
Tedavi olamayan yurttaşlarımız birinci, ikinci ve üçüncü basamak kurumlara daha sık başvuruda bulundukça sağlık sistemindeki yoğunlaşma hekim, hemşire, teknisyen, ebe, vd. çalışanların iş yükünü artırmaktadır. Hastane ve hekime başvuru sayılarının artışı sistemi kilitleyerek muayene sürelerini 5 dakikaya çekmekte, kimi branşlarda randevu krizine neden olmaktadır. Sağlık çalışanlarını daha fazla esnek ve güvencesiz çalıştırma, angarya dayatma stratejisi eşliğinde bu sorunları çözme girişimleri ise yeni sorunlara yol açmaktadır.
Durmayan şiddet
Tedavi olamayan veya 5 dakikalık muayene süresinde kendisiyle yeterince ilgilenilmediğini düşünen yurttaşlarımız sisteme yönelik öfkesini en yakınındaki sağlık çalışanlarına yansıtmaktadır. Sağlıkta şiddetin nedenlerinden birisi, kontrol edilemez hale gelerek 850 milyonu geçen hekime ve sağlık kurumlarına müracaat sayısıdır! Sağlık planlamasında kamu ve hasta yararını gözetmek yerine, şirketlerin ve piyasanın ihtiyaçlarına göre düzenleme sağlıkta şiddeti zirveye tırmandırmıştır: Beyaz Kod sistemi kurulduğu günden bu yana en az 101 bin sözlü ve fiziksel şiddet bildirimi verilmesi söz konusu durumun ispatı niteliğindedir. Dünya Sağlık Örgütü’ne göre, sağlık çalışanlarının yüzde 8’i ila 38’i meslek yaşamlarının bir noktasında fiziksel şiddete maruz kalıyor. Türkiye’de ise günde en az 100 sözel ve fiziksel şiddet vakası yaşanmakta; hekimlerin yüzde 84'ü ise en az bir kere sözlü veya fiziksel şiddete maruz kalmaktadır.
“Giderlerse gitsinler” sözünde olduğu üzere, sağlık sistemini ayakta tutan hekimlere ve sağlık çalışanlarına yönelik itibarsızlaştırıcı söylemlerin daha çok dile getirilmesi, Sağlıkta Dönüşüm Projesinin yapısal sorunlarını gizlemeye yetmemektedir. Ekonomik kriz, her gün yaşanan sağlıkta şiddet ve belki de en önemlisi Türkiye’de gelecek göremeyecek hale getirilen genç hekimlerin yurtdışına göçünün hızlanması alarm seviyesine erişmiştir. Türk Tabipleri Birliği’ne “İyi Hal Belgesi” başvuru sayısı her yıl artarken, henüz 2023'ün ilk 9 ayında 2285'e ulaşmıştır.
Türkiye sağlık ortamının iyileşmesinin öncelikli yolu Dünya Bankası tarafından projelendirilen Sağlıkta Dönüşüm Projesi’nden vazgeçilmesi ve Projenin dayattığı “hastaneleri şirket, hastaları müşteri” olarak gören piyasa mantığının terk edilmesidir. Planlı ve kamucu sağlık politikaları eşliğinde sağlık hizmetlerinin sunumu ve organizasyonu yeniden düzenlemeli; hekimlerle yurttaşlarımızı karşı karşıya getiren çalışma koşulları sona erdirilmelidir.
